به نام خدا

نسخ قرآن وشبهاتش(قسمت سوم )

    پس از نزول آیه ی نجوا ( آیه ی 12 سوره مجادله)

تنها کسی که به آیه ی نجوا عمل کردو از این محک وآزمایش ، سربلند خارج شد ، حضرت علی (ع) بود. او ده مرتبه اقدام به این کارکرد و برای هر مرتبه، یک صدقه(یک درهم) داد(*) آن حضرت یک دینار داشت که به ده درهم فروخت و  به عنوان صدقه پرداخت کرد،  

 چند ساعت ویا چند روز نگذشته بود  که آیه ی بعد یعنی آیه ی 13 سوره ی مجادله نازل شد:
«أأشفقتم أن تُقدّموا بین یدی نجواکم صدقات فاِذ  لم تفعلوا و تاب اللّهُ علیکم فأقیموا الصلوة و آتوا الزکوة وأطیعوا اللّهَ ورسولَه واللّه خبیربما تعملون».
آیا بر شما گران آمد پیش از نجوا ؛ صدقه دهید. پس چون از انجام آن سرباز زدید و خدا از شما گذشت ، نماز به پا دارید و زکات دهید و از خدا و رسولش اطاعت کنید که خدا از آن چه انجام می‌دهید، آگاه است.
این آیه، آیه ی پیشین را نسخ کرد.

  آیه ی بعد (آیه 13)کاملاً به پایان و انتهای حکم نخستین نظر دارد.(**)

آیه ی شریفه عتاب می کند؛ داد می زندکه : بخل (أأشفقتم) بخیل بودن مردم  ،حب مال ،حرص وطمع آنها،ترس از فقیر شدن ،بویژه خساست صحابی پر ادعا، علت و باعث نسخ آیه ی نجوا (آیه ی 12) شده است

 اما تعجب از جناب فخر رازی که مدعی است :فقرا  دیدند که اغنیاء پول دارند و صدقه می‌دهند و نجوا می‌کنند ؛ یک مقدار موجب ضیق قلوب آنهاست  علاوه بر این  ثروتمند هم یک مقدار به وحشت می‌افتد که من هر بار بخواهم نجوا کنم باید صدقه بدهم، به هر حال پولدار است و برای جمع آوری مالش خیلی زحمت کشیده !! وقتی  پولدار انجام نداد و غیر پولدار انجام داد این موجب طعن در اغنیاء می شود، در نتیجه اینکه امیرالمؤمنین(ع) آمد صدقه داد ؛او با این کارش «باعث اندوه فقراء ووحشت اغنیاء شد» آن وقت فخر رازی می‌گوید این کار(صدقه دادن برای نجوا) در حقیقت انجام نشدنش رجحان دارد، چرا؟ چون ترک صدقه سبب همرنگی همه می‌شود، لذا می‌گوید خدای تبارک و تعالی روی همین جهت آیه را نسخ کرد!!، چون صدقه دادن موجب وحشت و ترک آن موجب الفت می‌شود!،(***)

ارزیابی اینکه : این حرف از آن اجتهادهای در مقابل نص  وتعصبهای آشکاراست ( لذا آقای خویی،  نظرفخر رازی را به « تعصب مکشوف» تعبیر نموده است ) که با کمی تأمل در آیه،نادرستی اش آشکار می گردد، چون  متن آیه ؛ (أأشفقتم ) خود گویای علت نسخ است .

    فلسفه ی تشریع آیه ی نجوا  وحکم آن ، امتحان امت بوده است که چقدر به پیامبر (ص) بها می دهند و اینکه آیاحب شان به پیامبر، واقعی است؟

 در کنار ش مسأله ی نظم وبرنامه ریزی مطرح است  که وقت وبی وقت مزاحم پیامبر(ص) نشوند.

 اما اینها فلسفه ی حاشیه ای است ، فلسفه ودلیل اصلی نزول این آیه معرفی وشناساندن مجدد مولا علی (ع) وتبیین شایستگی هاوفضایل ایشان بود.

در بسیاری از کتب اهل سنت این فضیلتِ منحصره ،بیان شده است از جمله در تفسیرآقای قرطبی (سنی مالکی )(****) پس از ذکر ماجرای نسخ آیه ی نجوا ونقلهای تعدادی از صحابه ؛ می نویسد:

وقال(عبدالله) ابن عمر: لقد کانت لعلی رضی الله عنه ثلاث، لو کانت لی واحدة منهن کانت أحب إلىّ من حُمر النعم: تزویجه فاطمة؛ واعطائه الرایة یوم خیبر؛ وآیة النجوى.

< علی (ع) سه افتخار دارد که اگر من داشتم از شتران سرخ موی برایم ارزشمندتر بود( برای عرب شتران سرخ موی بسیار قیمتی بوده است )

 1-تزویجش با فاطمه( سلام الله علیها) (با آن همه خواستگار و...سکوتُها رضاها)، 2-دادن پرچم در جنگ خیبر به علی (ع) توسط پیامبر(ص)  و3- صدقه دادن علی (ع) به عنوان تنها عمل کننده به آیه ی نجوا> . 

    این سه پست را به بهانه ی طرح بحث «اذا نسخ الوجوب فهل یبقی الجواز ام لا» در در س خارج اصول استاد ارجمندم آیت الله حاج سید احمد خاتمی ، با نگاهی متفاوت وموجز محور؛ آوردم ،انشاءالله برای اهل تحقیق  مفید افتاده باشد  ./.طالب پور

پانوشت:

(*)المیزان،علامه محمد حسین طباطبایی، ، ج 19، ص 189

(**)البیان فی تفسیر القران ،آیت الله خویی ص 376
(***)مفاتیح  الغیب،(تفسیر کبیر) فخررازی(از علمای اهل سنت)،‌ ج29، ص495

(****)تفسیر قرطبی (الجامع لاِ حکامِ القرآن) ج 17 ص 302

{برای مطالعه ی بیشتر به منابع زیر مراجعه نمایید:

تفسیر المیزان ؛علامه طباطبایی- الاتقان؛ سیوطی که بیست مورد را ذکر وآن را منظوم نموده است - تاریخ وعلوم قران ؛ آیت الله میر محمدی - مناهل العرفان؛ زرقانی - التمهیدفی علوم القرآن؛ آیت الله معرفت - علوم القرآن عند المفسرین ؛توسط جمعی از فضلا از جمله شفیق ارجمندم جناب حاج آقای ایمانی حفظه الله که در سه جلد قطور آراء ونظرات ؛ جمع آوری شده است .و... }.